Moestuinieren op basisschool en BSO: hoe pak je dat aan? Terugblik Gezonde School congres

Steeds meer scholen en BSO's in Nederland gaan aan de slag met het vergroenen en gezonder maken van schoolpleinen en buitenruimtes. Dat gebeurt op verschillende manieren: met moestuinbakken, een kas, een voedselbosje, eetbaar groen op het school of een samenwerking met buurtmoestuinen. Tijdens de workshop van Jong Leren Eten op het Gezonde School congres van 31 maart werd hier dieper op in gegaan. De hoogtepunten van deze workshop vind je in dit artikel, de presentaties staan onderaan.

Voordelen moestuinieren bij kinderen

Een van de sprekers bij de workshop van Jong Leren Eten was Annerie Rutenfrans, adviseur schooltuinen bij adviesbureau Beleef en Weet. In 2018 deed zij samen met de Universiteit van Utrecht en de Radboud Universiteit onderzoek naar de effecten van tuinieren bij kinderen. Wat bleek? Door het tuinieren in schooltuinen nam de kennis van tien verschillende gewassen significant toe. Daarnaast wisten kinderen na het tuinieren beter aan te geven hoe lekker ze bepaalde groenten vonden. Zowel meteen na het tuiniersseizoen als een jaar later was de voorkeur voor groente groter. De voorkeur voor groente is een belangrijke indicator voor de bereidheid om groente te proeven, maar ook voor de dagelijks inname van groente op de lange termijn.

Het is belangrijk dat kinderen meer groenten eten, omdat het aantal kinderen met overgewicht wereldwijd toeneemt. In 2020 hadden in Nederland, in de leeftijdscategorie 4 t/m 11 jaar, 13% van de kinderen overgewicht, waarvan 2,7% obesitas. Het fysieke werken in een tuin, maar ook het eten van de groenten die uit deze tuin komen, kunnen meehelpen in de strijd tegen overgewicht en zodoende bijdragen aan een gezondere jeugd. 

Wat is een school (moes) tuin?

Doorheen de workshop werden zowel de begrippen school- als moestuin gebruikt. Dit komt in principe op hetzelfde neer. Belangrijk voor scholen is wel om te realiseren dat je kunt tuinieren op twee manieren. Je kunt gebruik maken van een externe locatie, zoals naar het voorbeeld van de film De Schooltuin. Hier gaan kinderen iedere week één uur moestuinieren op een externe locatie. Het vervoer naar de locatie moet worden geregeld, maar verder ben je als school geen tijd kwijt aan het onderhouden van de tuin. De tweede optie is dat je gaat tuinieren op eigen schoollocatie, met bijv. moestuinbakken, een kas, vergroenen van je schoolplein of het aanleggen van een moestuin. Dit vergt iets meer tijd en onderhoud, maar is zeker de moeite waard om te bekijken. 

Tip van Annerie: Begin met moestuinieren in groep 6. De leerdoelen sluiten dan het beste aan op moestuinieren. 

Succesfactoren binnen én buiten de school

Tijdens de workshop werd ook besproken wat de succesfactoren zijn om te starten met het schooltuinieren. Hierbij werd er onderscheid gemaakt tussen succesfactoren binnen én buiten de school:

Succesfactoren binnen de school (FLOW)

1. Flexibel omgaan met lesstijd en lestof
2. Leuk vinden om buiten te ontdekken ( ervaringsgericht leren)
3. Ouders en grootouders enthousiasmeren, zodat zij meehelpen met het onderhoud van de moestuin.
4. Willen: wil je als school echt moestuinieren met de kinderen? Wordt dit idee ondersteund door de directeur en het lerarenteam?

Succesfactoren buiten de school (GROW)

1. Goede professionele begeleiding, bijvoorbeeld een moestuincoach, zodat er een plan op maat komt om van jouw moestuin een succes te maken. 
2. Ruimte bieden: financieel, fysiek, logistiek. Is er een plek waar je een succesvolle tuin kunt onderhouden?
3. Ondersteunen: ook buiten de lessen moet je de tuin onderhouden, zoals in de schoolvakanties. Wie gaat dat doen?
4. Waarmaken met elkaar.

Jong Leren Eten en moestuinieren; moestuincoaches en adviestrajecten groene schoolpleinen

Wil jij als school aan de slag met moestuinieren? Maar kun je wat hulp gebruik bij het concreet maken van je plannen? Neem dan contact op met de Jong Leren Eten makelaars in jouw provincie. Zij kunnen je vragen beantwoorden of je doorverwijzen. In de meeste provincies zijn er nu moestuincoaches opgeleid via een training van IVN Natuureducatie en Velt. Deze moestuincoaches kun je vervolgens als school inhuren, informeer bij de moestuincoach naar zijn/haar uurtarief. Hiervoor mag ook de Lekker naar Buiten!-subsidie worden ingezet. Daarnaast hebben sommige provincies een aanvullend traject opgezet, zoals Gelderland (gratis advies voor groene schoolpleinen: Groene Handjes-regeling), Overijssel (Eetbaar Groen adviseurs; gratis advies voor een groen schoolplein), Limburg (Gratis workshop Eetbaar Groen). Kijk op de regiopagina's voor meer informatie. 

Lesmaterialen

Voor het primair onderwijs zijn alle lesmaterialen, handleidingen, moestuinbakken en inspiratieverhalen terug te vinden op deze pagina. 

Het Jong Leren Eten magazine

Wil je graag inspiratie die je offline kunt lezen? Vraag dan het papieren Jong Leren Eten magazine aan. Ter ere van ons vierjarig bestaan in oktober 2020 hebben we een magazine uitgebracht met daarin alle hoogtepunten, waaronder de aanpak van enkele scholen wat betreft het moestuinieren. Een exemplaar van het magazine kun je aanvragen door te mailen naar: jonglereneten@rvo.nl. Vermeld hierbij ook het adres waar we het adres naar mogen opsturen. Zodra we het magazine hebben opgestuurd, word je adres verwijderd.