Samenwerking nodig voor voedseleducatie in het speciaal onderwijs

Vrijdag, 4 februari 2022

Het speciaal onderwijs wil het stimuleren van gezond eetgedrag van leerlingen ondersteunen, maar het huidige aanbod van voedseleducatie sluit hier niet op aan. De ideale uitkomst is wanneer lesmethodes worden ontwikkeld of aangepast op het niveau en de belevingswereld van de leerlingen in de vorm van praktijkgerichte activiteiten die een integraal onderdeel zijn op school. Dit geven leerkrachten en medewerkers aan tijdens een behoeftepeiling en expertmeeting over voedseleducatie van het Louis Bolk Instituut. Jong Leren Eten was aanwezig bij dit overleg. Welke haalbare verbeterpunten en kansen zagen de deelnemers van de expertmeeting?

Bijna 100 leerkrachten en medewerkers in het speciaal onderwijs (BSO, SO, VSO en PRO) hebben een enquête over voedseleducatie ingevuld. De resultaten zijn aansluitend besproken in een expertmeeting. Leerkrachten en medewerkers vinden dat er een rol weggelegd is voor het speciaal onderwijs in het stimuleren van gezond en duurzaam eetgedrag.

Extra aandacht voor voedseleducatie in het speciaal onderwijs is nodig omdat volgens de leerkrachten en medewerkers maar liefst 40% van de leerlingen overgewicht heeft en er geen passend lesmateriaal beschikbaar is voor hun type onderwijs. Voor effect op de langere termijn is het van belang dat kinderen leren wat gezonde voeding is en hoe ze gezonde en duurzame voedselkeuzes kunnen maken. Dit kan in de vorm van reguliere lessen in het klaslokaal, maar de voorkeur gaat uit naar praktijkgerichte activiteiten waarbij beleven en actief bezig gaan centraal staan. De leerkrachten zien ook kansen om ouders op een positieve manier te betrekken bij voedseleducatie en elkaar zo wederzijds te inspireren en motiveren.

Beperkingen en kansen

De betrokken leerkrachten en medewerkers delen de zorg over beperkte middelen in het speciaal onderwijs, zoals het tekort aan personeel, tijd en geld. Toch vinden zij de opgave voor voedseleducatie te belangrijk om te laten liggen. Binnen hun dagelijkse realiteit zoeken ze naar mogelijkheden om de kwetsbaarheid voor ongezonde voeding van hun leerlingen te verminderen. Zo wordt er met enthousiasme gesproken over de goede kookfaciliteiten die bijna alle SO-scholen hebben, net zoals de moestuinen op de schoolpleinen. De basisvoorzieningen voor praktische voedseleducatie zijn dus veelal aanwezig.

Voor voedseleducatielessen ligt het anders: de meeste leerkrachten gaven aan hun lesmateriaal te moeten aanpassen voordat zij het in de klas kunnen geven. De mening wordt gedeeld door de leerkrachten dat bestaande lesmaterialen van het reguliere onderwijs aangepast kunnen worden zodat deze ook te gebruiken zijn in het speciaal onderwijs.

Noodzaak aan visueel aantrekkelijk materiaal

In de behoeftepeiling komen hiervoor een aantal aandachtspunten naar voren waar rekening mee gehouden moet worden voor het speciaal onderwijs: het materiaal moet visueel aantrekkelijk zijn met duidelijk te begrijpen pictogrammen, leerlingen moeten actief bezig kunnen met het materiaal en de onderwerpen moeten aansluiten bij de leeftijd, cultuur en belevingswereld van de leerlingen. Daarnaast zou het mooi zijn als ouders worden betrokken. Hoewel gestandaardiseerde materialen niet volledig aansluiten bij de maatwerk methoden van het speciaal onderwijs, is aangepast materiaal wel geschikt als basis voor eigen materiaal of voor gastdocenten.

Rode draad uit behoeftepeiling

De rode draad die naar voren kwam in de behoeftepeiling en expertmeeting is dat scholen de noodzaak zien om voedseleducatie te geven, maar dat er geen geschikte lesmaterialen beschikbaar zijn. Geschikt materiaal en meer aandacht voor deze groep kinderen zou, zeker gezien de beperkte tijd en middelen in het onderwijs, ontzettend helpen.

Concrete wensen voor en door het speciaal onderwijs

Het aanpassen van lesmateriaal is altijd nodig, maar een basis van materialen die gemakkelijk aan te passen is naar het juiste niveau, duur en belevingswereld zou helpen.
Een centraal informatie- en inspiratiepunt zou ervoor kunnen zorgen dat de vindbaarheid van bruikbare lesmaterialen vergroot wordt en kan dienen als platform voor leerkrachten om aangepaste lessen te delen met elkaar.
Draagvlak, kennis en beschikbaarheid van docenten en ouders is nodig om voedseleducatie een structurele plek in het lesrooster te geven. Geen losse les hier en daar, maar een integrale aanpak die door het hele team uitgedragen wordt.
De kracht van de leerkrachten ligt bij hun didactische vermogen en niet perse bij vakkennis om voedseleducatie te kunnen geven. Het inzetten van partners, ouders als rolmodellen, gastdocenten en het faciliteren van excursies kan helpen om de juiste kennis over te dragen.

Vervolg

Aan de behoefte van leerkrachten en medewerkers voor aangepaste voedseleducatie materialen voor het speciaal onderwijs wordt momenteel door verschillende lespakketaanbieders gewerkt. Dit wordt door het Louis Bolk Instituut met onderzoek ondersteund.

Over de deelnemers

Op 18 januari 2022 kwamen geïnteresseerden, waaronder docenten werkzaam in het SBO, SO, VSO en PRO, aanbieders van educatieve voedselprogramma’s en intermediairs, samen om te sparren over knelpunten in het aanpassen en ontwikkelen van voedseleducatiematerialen voor het speciaal onderwijs, het vormgeven van praktijkgerichte voedseleducatie en voedseleducatie als structureel onderdeel van het lesrooster.